هیچ کس به حال خود رها نمی گردد.

چگونه یک ابزار جهانی برای پایان دادن به آلودگی پلاستیک می‌تواند گذار عادلانه را به نفع مردمی که به طور غیررسمی پسماندها را جمع‌آوری و بازیافت می‌کنند، فراهم نماید.

Leaving no one behind

How a global instrument to end plastic pollution can enable a just transition for the people informally collecting and recovering waste

تدوین و انتشار: برنامه اسکان بشر ملل متحد و موسسه نروژی برای پژوهش آب

United Nations Human Settlements Programme (UN-HABITAT) and Norwegian Institute for Water Research (NIVA) 

تاریخ انتشار: سال ۲۰۲۲

تعداد صفحات: ۸۲

 

 

این گزارش توسط وزارت اقلیم و محیط زیست نروژ تامین مالی شد و از حمایت مرکز دانش بین المللی علیه آلودگی پلاستیک[۱]برخوردار گردید. این مرکز به نوبه خود توسط شورای تحقیقات نروژ تامین مالی می شود.

در سطح جهان، تولید پسماندهای جامد شهری تا سال ۲۰۵۰ دو برابر خواهد شد. با این حال، امروزه، حدود دو میلیارد نفر به هیچ گونه خدمات جمع آوری زباله دسترسی ندارند. سه میلیارد نفر نیز زباله را به صورت روباز تخلیه می­کنند. این بدان معناست که روزانه بیش از یک میلیون تن پسماند، بهداشت و محیط زیست ما را تحت تاثیر قرار می دهد که خود شامل اقیانوس ها نیز می­گردد.

مدیریت ناکافی پسماندهای جامد شهری یکی از بزرگ ترین عوامل آلودگی پلاستیک، هم در خشکی و هم در آب است. آلودگی پلاستیک یکی از چالش های بزرگ پایداری قرن بیست و یکم با پیامدهایی برای تغییرات آب و هوایی، تنوع زیستی، معیشت و سلامت انسان است. اجماع گسترده ای وجود دارد که اثرات آلودگی پلاستیک در کنار بی‌عملی ما و همچنین پیامدهای بالقوه نامطلوب در دراز مدت بسیار مشکل‌ساز است.

برای دستیابی به دستور کار ۲۰۳۰ توسعه پایدار، باید نیازها و صدای کسانی که به طور نامناسبی از آلودگی پلاستیک در سراسر جهان تاثیر می پذیرند، هماهنگ با محیط زیست و مقررات و سیاست در اولویت قرار گیرند. اما امر ضروری آن است که هیچ کس در گذار عادلانه و پایدار به سمت پایان آلودگی پلاستیک نادیده گرفته نشود. گذار عادلانه برای حفظ و افزایش امنیت معیشتی برای افرادی که در بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت[۲]کار می­کنند امری کلیدی است. این بخش تخصص و دانش مرتبط را در خصوص مدیریت زباله های پلاستیک دارد که می­تواند داده های ارزشمندی را برای تحولات سیاست بین المللی در مورد این نوع از آلودگی ارائه دهد.

تخمین زده می شود که حدود ۶۰ میلیون تن پلاستیک در سال از زباله های جامد شهری به دلیل عدم وجود خدمات جمع آوری و سوء مدیریت پسماندهای جامد، محیط زیست را و از جمله منابع اقیانوسی، آلوده می­کند.

در این آمارها سهم بخش غیررسمی پسماند و بازیافت برآورد نشده است. بخش مذکور نیز  به میزان قابل توجهی حتی بیش تر از بخش رسمی با جمع آوری، جداسازی، پردازش و بازیافت پلاستیک و سایر مواد دور ریز به بهبود مدیریت پسماند جامد در سطح جهان کمک می کند. با این حال، راهبردهای رسمی کاهش آلودگی پلاستیک اغلب در تعامل کافی با ظرفیت های بخش غیررسمی پسماند و بازیافت ناکام اند. این ناکامی آسیب­پذیری­های معیشتی و آسیب های غیررسمی موجود در نظام های بازیافت را تشدید می­کند.

این گزارش استدلال می کند که استفاده و تقویت مهارت ها و شبکه های موجود و بازسازی ظرفیت­های بخش­های غیر رسمی پسماند و بازیافت به شدت مورد نیاز است؛ تا آلودگی پلاستیک کاهش یابد. گزارش همچنین خواستار اقداماتی برای اطمینان از گذار عادلانه بخش های غیر رسمی پسماند و بازیافت به سمت یک ابزار الزام آور قانونی، به ویژه با توجه به یک گفتگوی مداوم در سطوح محلی، ملی و بین المللی برای خاتمه دادن به آلودگی پلاستیک است.

گذار عادلانه بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت به این معنی است که تغییر شرایط به سمت تولید و مصرف پایدار پلاستیک به گونه‌ای طراحی شود که تا حد امکان برای بخش مذکور منصفانه، فراگیر و عادلانه باشد؛ فرصت‌های کاری مناسب را ایجاد و حفظ کند و هیچ‌کس را به حال خود رها نکند.

راه‌حل‌ها تنها زمانی می‌توانند پایدار باشند که کسانی که تحت تأثیر قرار می‌گیرند بتوانند با افکار، دانش و انتظارات خود به فرآیند تصمیم‌گیری کمک کنند.

این گزارش به واسطه نشست مجازی گروه خبرگان و نشست کارگروه نامحدود برای آماده سازی کمیته مذاکره بین دولتی[۳] ، پژوهش در ذینفعان کلیدی، مشاوران خبره مستقیم و بررسی منابع در سال ۲۰۲۲ تهیه شد. یافته‌ها در مشاوره‌های مجازی با ذیربطان مورد بحث قرار گرفتند. گزارش بحث های مسلطی را در مورد گذار عادلانه بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت و تشریح امکانات برای حمایت از گنجاندن آن ها در فرآیند پایان دادن به آلودگی پلاستیک ارائه می کند.

امید دست اندرکاران امر آن است که در نظر گرفتن این ملاحظات به توسعه سیستم­های مدیریت پسماند به طور فزاینده، عادلانه و پایدار در سطح محلی و جهانی کمک کند.

مذاکرات به سمت یک ابزار جهانی برای پایان دادن به آلودگی پلاستیک فرصتی را برای تسهیل گذار عادلانه بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت عرضه می دارد. یک گذار عادلانه مستلزم مشارکت فعال و معنادار ذینفعان غیر رسمی پسماند و بازیافت در طول فرآیند مذاکره و در طول اجرای ابزار اجرایی است؛ زیرا نتایج نیز به طور مستقیم خواسته یا ناخواسته بر معیشت بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت تأثیر می گذارد.

مشارکت فعال و معنادار در فرآیند مذاکره به این معناست:

۱ – حصول اطمینان از دسترسی ذینفعان به اطلاعات برای امکان بیان اظهارات کتبی و شفاهی مرتبط با موضوعی که در دستور کار مذاکرات است.

۲-  طراحی ابزارهای مشارکت پیشرفته عامه نظیر کنوانسیون آرهوس[۴] و توافق اسکازو[۵]

۳ – تسهیل فضاها برای گفتگوهای چند ذینفعی[۶].

 ۴- ایجاد یک تعامل قوی میان چنین مجامعی و کمیته مذاکره بین دولتی با توسعه روشی برای وارد کردن نگرانی­های موجود در میان ذینفعان در گفتگوهای چند ذینفعی در کمیته مذاکره بین دولتی.

علاوه بر آن، بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت باید به عنوان یک ارائه دهنده دانش برای نوآوری و شیوه­هایی که می­توانند وارد فرآیندهای سیاستگذاری شوند،  در نظر گرفته شود.

به رسمیت شناختن و گنجاندن صداها و نقش بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت به توسعه راه حل هایی برای پایان دادن به آلودگی کمک می کند. این راه حل ها  کلید اطمینان نسبت به این موضوع است که چنین پیامدهایی از هدف شماره ۸ سند توسعه پایدار در مورد حقوق کار و محیط های کاری سالم و ایمن، اشتغال بهره ور ، کار شایسته و دستمزد برابر برای کار با ارزش برابر ،پشتیبانی می کنند.

علاوه بر این، این راه‌حل‌ها باید مبتنی بر اصول عدالت زیست‌محیطی باشند، با اذعان به این نکته که تخریب محیط‌زیست و فقر تهدیدهای مرتبطی برای توسعه پایدارند.

ضرورت دارد که هیچ کس در یک گذار عادلانه و پایدار به سمت پایان دادن به آلودگی پلاستیک رها نگردد. تلاش های کلیدی برای تسهیل مشارکت و نمایندگی ذینفعان در چرخه حیات پلاستیک، از جمله کارگران بخش پسماند و بازیافت، در تصمیم هایی که به طور مستقیم بر معیشت آنان تأثیر می گذارد، ضروری است.

این همه شامل ارائه حمایت مالی و درآمد نیز بوده و امکان تعامل فعال بین زبان‌ها و فرهنگ ها و همچنین ارائه کمک فنی و قانونی و برگردان و تفسیر آرا را در هر کجا که لازم باشد، فراهم می سازند.

این گزارش همچنین به تجربه ها و درس هایی از توافق های چند جانبه زیست محیطی موجود می­یردازد؛ با توجه به ویژگی غیررسمی بودن، مدیریت سالم پسماندهای زیست محیطی و دانش بومی برای تسهیل ساز و کارهای گذار عادلانه به بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت.

امکانات برای تعیین نقش بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت در ابزار جهانی آینده برای خاتمه دادن به آلودگی پلاستیک عبارتند از:

۱ – پرداختن به بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت در ترتیبات یا یک ماده قانونی خاص.

۲- توجه به توسعه برنامه های اقدام ملی به وسیله تمام طرف هایی که به طور ویژه به بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت می پردازند.

۳- تشکیل یک کارگروه ویژه برای گذار عادلانه به بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت.

۴- مشخص ساختن بدترین اقدامات و همچنین ایجاد ظرفیت به سمت تقویت مدیریت زیست محیطی و اجتماعی به جای محدود کردن و تضعیف فعالیت های بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت.

۵- تجهیز طرف هایی از کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای در حال گذار با پشتیبانی در اجرای الزاماتشان که شامل  ظرفیت سازی و منابع مالی برای انجام ارزیابی های پایه و توسعه و پیاده سازی برنامه های اقدام ملی می گردد.

۶- گنجاندن یک اصطلاحنامه از واژه های کلیدی و مفاهیم مربوط به گذار عادلانه بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت که به وسیله فعالان بخش فراهم شود.

عنصر دیگر که باید برای گذار عادلانه به بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت در نظر گرفته شود همانا ادغام بخش مزبور در نظام های مدیریت رسمی پسماند است. این ادغام به طور معمول از طریق رسمیت بخشیدن به ذیربطان بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت، کارگران سازمان دهی شده در قالب تعاونی ها و انجمن های پسماند و بازیافت و یا استخدام کارگران در نظام های مدیریت رسمی پسماند (شهرداری یا بخش خصوصی) عملی می گردد.

با این حال، رویکردها اغلب ترکیبی و  مرتبط با یکدیگرند و نتایج اجتماعی-اقتصادی آن ها ممکن است بر اساس زمینه های خود متفاوت باشند. باید توجه کرد که هیچ راه حل مناسب و همه شمولی برای گذار عادلانه وجود ندارد و شرایط و مردمان درگیر در فرایند متفاوت اند.

فرآیندهای یکپارچه سازی و رسمی سازی از بالا به پایین که منعکس کننده صداها و منافع بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت نباشند، ممکن است منجر به اثرات نامطلوب اجتماعی-اقتصادی شوند. آن ها همچنین اغلب در شناخت پتانسیل مهارت های موجود، ساختارهای شبکه ای تثبیت شده و روابط تجاری در  بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت  شکست می خورند. همچنین باید توجه داشت برخی ذینفعان ممکن است بخواهند به دلیل مزایایی که به آن ها ارائه می شود، مانند استقلال و انعطاف پذیری، همچنان در بخش غیر رسمی باقی بمانند.

اقدامات یکپارچه سازی خاص شامل شناسایی و پرداختن به بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت در سیاست­های ملی و محلی است که هدف آن بهبود مدیریت زباله و کاهش آلودگی پلاستیک و ارائه فعالیت‌های ظرفیت‌سازی و توسعه مهارت‌ها برای بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت به منظور ایجاد سازمان‌ها و اتحادیه‌های کارگری در بخش مذکور خواهد بود. این می تواند شامل ترویج شیوه های مدیریت زباله از نظر زیست محیطی و اجتماعی و فعال کردن کارگران بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت برای ارتقای مهارت یا تغییر به معیشت جایگزین، بسته به انتخاب افراد برای ماندن و یا خروج از بخش پسماند و بازیافت باشد.

علاوه بر آن، دولت های ملی می توانند از دولت های محلی در اجرای سیاست های ملی و پیگیری محلی رویکردهای سازگار و مشارکتی حمایت کنند.

در ادامه گزارش آمده است که منابع مالی می توانند به گذار عادلانه بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت و مردم، جوامع و محیط هایی که به طور نامناسبی تحت تأثیر آلودگی پلاستیک هستند، کمک کنند. جنبه های مالی می توانند شامل تامین مالی استقرار زیرساخت مدیریت پسماند و ظرفیت های نظارتی و پایش در زمینه هایی باشدکه این جنبه­ها فاقدآن هستند؛ در همان حال که این ظرفیت ها با منافع مردم، گروه های آسیب­پذیر و موقعیت های حاشیه ای تضادی ندارند. منابع مالی می توانند برای تسهیل فرآیندهای ادغام رسمی، پیاده‌سازی زیرساخت‌ها و تجهیزات مربوطه برای اطمینان از ایمنی شغلی و مدیریت پسماند مناسب از نظر زیست‌محیطی و تضمین پرداخت عادلانه برای کار برابر  تخصیص یابند.

منابع مالی می توانند از تثبیت و تقویت کارگران غیر رسمی پسماند و بازیافت، تعاونی­ها، انجمن ها و اتحادیه های آنان و همچنین حفاظت از معیشت ها حمایت کنند. این حمایت می تواند در رسیدن به اهداف فراگیر اجتماعی و توسعه کمک کند؛ در عین حال که به نوسازی زیرساخت مدیریت پسماند، (برای مثال ارتقای محل های زباله روباز به محل های دفن بهداشتی زباله) یاری رساند.

تامین مالی برای حمایت از گذار عادلانه بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت می تواند توسط ابزارهای مختلف و در سطوح مختلف عملی گردد. به عنوان مثال، می­توان آن را به طور مستقیم از طریق یک ابزار جهانی برای پایان دادن به آلودگی پلاستیک، طرح‌های مشارکتی جهانی یا ملی مسئولیت گسترده تولیدکننده[۷] , صندوق های مالی بین المللی، مکانیسم های تامین مالی نوآورانه و یا از درون سیستم های مدیریت پسماند جامد شهری به دست آورد.

در نهایت، یک گذار عادلانه بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت باید به شیوه ای ضابطه مند و به دنبال شاخص­ها، تعاریف و روش های از پیش تعریف شده و توسعه یافته دنبال شود. در حال حاضر، در سراسر جهان کمبود داده و درک محدودی از مقیاس و فعالیت های بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت وجود دارد.

یک ابزار جهانی برای پایان دادن به آلودگی پلاستیک می تواند شامل مقرراتی برای طرفین، انجام ارزیابی های پایه مشارکتی برای پرداختن به موضوع شکاف دانش در مورد نقش بخش غیر رسمی پسماند و بازیافت، میزان شبکه­های موجود و روابط تجاری، عوامل اجتماعی-اقتصادی و ارتباطات متقابل با بخش رسمی باشد.

 

[۱]  International Knowledge Hub Against Plastic Pollution (IKHAPP)

 

[۲] Informal waste and recovery sector (IWRS)

[۳] Intergovernmental Negotiating Committee (INC)

 

[۴]  کنوانسیون آرهوس  Aarhus Convention تعدادی حقوق را برای افراد و سازمان های جامعه مدنی در رابطه با محیط زیست ایجاد می کند.

۱) در زمینه دسترسی به اطلاعات محیطی: حق شهروندان در دریافت اطلاعات زیست محیطی که در اختیار مقامات دولتی است.

۲) در زمینه مشارکت عمومی در تصمیم گیری های زیست محیطی: حق شهروندان برای مشارکت در تهیه طرح‌ها، برنامه‌ها، سیاست‌ها و قوانینی که ممکن است بر محیط‌زیست تأثیر بگذارند.

۳) در زمینه دسترسی به عدالت: حق شهروندان برای دسترسی به رویه های بازنگری، زمانی که حقوق آن ها در رابطه با دسترسی به اطلاعات یا مشارکت عمومی نقض گردد.

[۵]   توافق اسکازو Escazú agreement امضا شده در سال ۲۰۱۸ موافقتنامه منطقه ای دسترسی به اطلاعات، مشارکت عمومی و عدالت در مسائل زیست محیطی در آمریکای لاتین و دریای کارائیب است.

[۶]  Multi-Stakeholder Dialogues (MSDs)

[۷]  Extended Producer Responsibility (EPR)