تحلیل منطقه ای از همکاری های معین ملی[۱] منطقه خاور نزدیک و شمال آفریقا,

فرصت ها و شکاف ها در بخش های کشاورزی، آب و کاربری زمین[۲]

نویسنده: کریستال کرامپلر[۳] و همکاران

ناشر: سازمان کشاورزی و خوار و بار ملل متحد (فائو)، رم

تاریخ انتشار: ۲۰۲۲.

تعداد صفحات: ۱۱۷.

همکاری معین ملی در میان کشورهای عضو فائو عنوان فعالیتی برای نشان دادن تعهد یک کشور در اقدام برای کاهش و سازگاری با تغییرات اقلیمی، گزارش پیشرفت های انجام شده و شناسایی نیازهای حمایتی در این خصوص است. با گذشت زمان، این فعالیت ها به زمینه های دیگری همچون افزایش دمای کره زمین تا ۲ درجه سانتیگراد و لزوم سازگاری با افراط ها و چند گونگی های اقلیمی تسری یافت. کشاورزی یکی از بخش هایی است که بیش تر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته است. به این دلیل فائو مجموعه هایی از تحلیل های منطقه ای از همکاری معین ملی را برای ارزیابی تعهدات فعلی و شناسایی فرصت ها و شکاف ها در بخش های کشاورزی کشورها تهیه کرده است تا بلندپروازی های مربوط به کاهش دما و سازگاری با شرایط جدید تقویت شود.

با وجود آن که دور دیگری از بازنگری در همکاری های معین ملی در موضوع تغییرات اقلیمی هنوز در دست تهیه است؛ اما این گزارش به بررسی اولویت ها، نیازها و تعهدات انباشته منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در بخش کشاورزی، آب و کاربری زمین برای دستیابی به هدف توافق پاریس کمک می کند.

گزارش همچنین کمک می کند که مبنایی  برای درک چگونگی افزایش نقش کشاورزی در راهبرد های کاهش و سازگاری در گذر زمان از طریق نسخه های جدید و به روز شده  همکاری معین ملی فراهم گردد.

گزارش ویژگی ها و اولویت های مشترک  منطقه را برجسته می کند؛ منطقه ای که از نظر نظام های کشاورزی و مخاطرات اقلیمی دارای تنوع بسیاری است. 

سال‌های پس از توافق پاریس بیانگر تأثیرات بی‌سابقه تغییرات اقلیمی در سطح جهانی است.  اولین گزارش ششمین ارزیابی پانل بین دولتی تغییرات اقلیمی[۴]منتشره در اوت ۲۰۲۱، برگشت ناپذیری بسیاری از اثرات، از جمله افزایش دما، شروع حوادث شدید و افزایش سطح دریاها را تأیید می کند.

این همه مستلزم اقدام فوری کشورها و صنایع برای مهار شدید انتشار گازهای گلخانه ای و افزایش اقدامات سازگاری است.

منطقه خاور نزدیک و شمال آفریقا از پیامدهای تبدیل به یکی از  کم آب ترین نواحی جهان در رنج است. اثرات خشکسالی، سیل، طوفان و هجوم ملخ بر بهره وری کشاورزی، افزایش فشار بر منابع آب و زمین  قابل توجه بوده است.

با نگاهی به آینده، پیش‌بینی‌های منطقه‌ای، افزایش دما را بین ۷/۱ تا ۶/۲ درجه سانتی‌گراد پیش‌بینی می‌کنند و حتی برخی پیش بینی ها نیز قایل به افزایش دمایی تا ۵ درجه سانتیگراد در مقایسه با سطوح پیش از صنعتی شدن هستند. باران در بسیاری نقاط کاهش خواهد یافت و در دیگر نواحی نیز بارندگی غیر قابل پیش بینی و زیاد خواهد بود. چالش‌ها در کشورهایی که با بحران‌های طولانی، درگیری و ناامنی غذایی مواجه هستند، تشدید می‌شود.

مجموعه همکاری های معین ملی نشان می‌دهد که کم‌آبی، تخریب زمین و بیابان‌زایی رویدادهای مسلط تدریجی و موجب نگرانی در منطقه اند.

نظام های زراعی، شیلات و دامپروری به عنوان آسیب پذیرترین بخش ها در خصوص کاهش بهره­وری، آفات و بیماری ها، فرسایش زمین و کمبودهای آبی ظاهر می شوند.

همه کشورها دارای اولویت ها و یا راهبردهایی مبتنی بر اولویت از استقرار محصولات و دام هایی مقاوم در برابر خشکسالی و گرما و حفاظت از زمین و خاک گرفته تا اقداماتی برای رسیدگی به امنیت غذایی و معیشت و تاکید بر جمعیت های آسیب پذیر و تنوع بخشی در مزرعه و خارج از مزرعه اند. مجموع انتشار گازهای گلخانه‌ای در این منطقه تا سال ۲۰۳۰ در مقایسه با سطوح سال ۲۰۱۵ دو برابر خواهد شد و بخش‌های کشاورزی، جنگل‌داری و سایر کاربری‌های زمین[۵] ۱۵ درصد از کل انتشار را تشکیل می‌دهد که مهم‌ترین منبع آن دام است.این نتایج پتانسیل فوق‌العاده‌ای را برای ترویج دام‌ با ویژگی هایی خاص کاهش گازهای گلخانه ای، مانند بهبود شیوه های تغذیه و اصلاح نژاد، و همچنین یکپارچگی بهتر محصول و دام برای به حداکثر رساندن منافع مشترک ناشی از سازگاری نشان می دهد.

کشورها خواستار افزایش ظرفیت ها برای پیگیری پیشرفت امر سازگاری و کاهش عوارض تغییر اقلیم  و همچنین اجرای شیوه‌های کشاورزی هوشمند – اقلیم[۶]  و پر کردن شکاف مالی در مسیر سازگاری با تغییرات اقلیمی هستند.

آن گونه که گزارش نشان می دهد کشاورزی بخش کلیدی راه حل برای مقابله با شوک ها و بحران هایی مانند تغییرات آب و هوایی بوده و خواهد بود. این موضوع با شیوع همه گیری کرونا و اثرات آن بر امنیت غذایی و زنجیره ارزش غذایی تشدید شد. بازسازی بهتر از طریق کشاورزی یکی از اهداف اصلی برنامه منطقه ای خاور نزدیک فائو  است. ابتکار کشاورزی سبز[۷]،حمایت فائو از کشورهای عضو در زمینه آب، زمین، خاک، تنوع زیستی و شیوه های کشاورزی پایدار را به شیوه ای یکپارچه بیان می کند. هدف آن، هدایت پاسخ‌های مقاوم به شرایط آب و هوایی برای رفع نیازهای منحصربه‌فرد سیستم‌های کشاورزی  نواحی خشک، به‌ویژه سیستم‌های غالب دیم و آبی است. این گزارش همچنین به ابتکار تاب آوری کمک می کند تا از کشورها برای کاهش انواع خطرات معیشت کشاورزی حمایت کنند. این تجزیه و تحلیل اطلاعاتی در مورد اولویت ها و مسیرهای مشترک برای بهبود هماهنگی و درک نیازهای بخش های کشاورزی، جنگل و کاربری زمین از جمله دستیابی به اهداف مرتبط با اهداف توسعه پایدار فراهم می کند.

کارشناسان ملی، نقاط کانونی تغییرات اقلیمی و مذاکره کنندگان نزدیک به چارچوب کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی[۸]  و کار مشترک کورونیویا در کشاورزی[۹] داده ها و منابع مربوط به کشاورزی، آب و مسائل زمین برای حمایت از آن ها را خواهند یافت.

توافق پاریس یک دستاورد برجسته در واکنش بین المللی به تغییر اقلیم است؛ زیرا کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به گونه ای واحد متعهد به انجام نقش خود در گذار به آینده ای با کم ترین انتشار گازهای گلخانه­ای و مقاوم در برابر تغییرات آب و هوایی هستند. توافقنامه در جستجوی محدود کردن گرمایش جهانی به حدود ۲ درجه افزایش بالاتر از سطح پبشا صنعتی و پیگیری تلاش در ابقای در ۵/۱درجه سانتیگراد و همچنین هدفگذاری بر مبنای سازگاری در بطن توسعه پایدار است.

همکاری های معین ملی زیربنای توافقنامه پاریس هستند و در چارچوب کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی، چارچوب سیاست ملی را به واسطه طرف های ابلاغ کننده تعهدات بیان می کنند. این تعهدات شامل کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در سطح ملی، سازگاری با اثرات تغییر اقلیم و حمایت ضروری و مهیا می­باشد. دوره های جدید همکاری های معین ملی در آینده این بخت را خواهند داشت که بر مبنای فرآیندهایی که در اولین دوره این فعالیت ها آغاز شده، شکل گیرند. جهت این فرآیندها به سمت تولید بهتر علم و دانش و فعالیت ذینفعان در بیان بهتر اولویت های بخشی است.

تا ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۱ ، پنج کشور امارات متحده عربی، مراکش، عمان، سودان و لبنان نسخه های به روز شده ای از همکاری معین ملی را به روز رسانی و به چارچوب کنوانسیون  سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی  ارسال کردند. در صورتی که موریتانی، تونس، یمن و اردن قصد به روز رسانی همکاری های معین ملی را دارند. موفقیت توافق پاریس بر بلندپروازی های فزاینده طرف ها استوار است تا به تدریج هر کشور برنامه­های کاهش و سازگاری خود را در طول زمان تجدید نظر و تقویت کند. توافق پاریس هر یک از طرف ها را ملزم می­کند که نسخه های همکاری های معین ملی را که قصد دارد به آن دست یابد به صورت متوالی آماده و حفظ کند. در سال ۲۰۲۳،اولین جمع آوری جهانی داده ها بر اساس توافق پاریس ارزیابی خواهد کرد که آیا مجموعه تعهدات جمعی و اقدامات اقلیمی با هدف محدود کردن افزایش جهانی میانگین دما تا ۲ درجه سانتیگراد سازگار است یا خیر.

هدف از جمع‌آوری داده های جهانی، اطلاع‌رسانی به طرف‌ها در به‌روزرسانی و تقویت، به شیوه‌ای تعیین‌شده در سطح ملی، اقدامات و حمایت‌هایشان مطابق با مفاد توافق و همچنین تقویت بین‌المللی همکاری برای اقدام اقلیمی است. فائو اذعان دارد که اهدافش برای از بین بردن گرسنگی، ناامنی غذایی و سوء تغذیه، کاهش فقر روستایی و تولید بیش تر و پایدارتر کشاورزی، جنگلداری و شیلات بدون اقدام قاطع در مورد تغییرات آب و هوایی محقق نمی شود.

فائو با تکیه بر رهبری دیرینه خود به‌عنوان ارائه‌دهنده دانش فنی و تخصص در زمینه غذا و کشاورزی پایدار، متعهد به حمایت از کشورهای عضو برای آماده‌سازی و واکنش به اثرات نامطلوب تغییرات آب و هوایی است.

راهبرد تغییر اقلیمی فائو[۱۰]تعهد خود را برای مواردی همچون تقویت نهادی و فنی کشورها، ظرفیت برنامه­ریزی و اجرای همکاری های معین ملی، بهبود ادغام امنیت غذایی و تغذیه، کشاورزی، جنگلداری و شیلات در دستور کار بین المللی اقلیمی  و برای تقویت هماهنگی و ارائه کارهای فائو مشخص می کند. با در نظر گرفتن این موضوع که فائو مجموعه ای از تحلیل های همکاری های معین ملی را برای درک بهتر اولویت های جاری، موانع و نیازهای حمایتی ویژه بخش های کشاورزی، آب و کاربری زمین توسعه داد.

گزارش ترکیبی منحصر به فرد و مختص بخش از همکاری های معین ملی ارائه شده توسط کشورهای عضو در منطقه خاور نزدیک و شمال آفریقا ارائه می دهد. گزارش شامل این گفتارها است:

گفتار ۱: رویکرد روش شناختی، دامنه و داده های زیربنای تجزیه و تحلیل را تشریح می کند.

گفتار ۲: یک نمای کلی از روندهای منطقه ای و زیر منطقه ای را ارائه می دهد که مسیرهای انتشار گازهای گلخانه ای، آسیب پذیری های اقلیمی، ظرفیت های سازگاری و امنیت غذایی و پیامدهای تغذیه ای در منطقه را هدایت می کند.

گفتار ۳: ترکیبی از نحوه شکل‌گیری بخش‌های کشاورزی، آب و کاربری زمین در منطقه در  همکاری­های معین ملی ارائه می‌کند. این گفتار انواع موانع اجرا و نیازهای پشتیبانی گزارش شده بخش، و همچنین انواع فرآیندهای سیاستی که کشورها برای تسهیل تدوین همکاری معین ملی خود تنظیم و پیاده سازی و پیگیری کرده­اند، را خلاصه می کند

گقتار ۴: تحلیلی از کمک ها به فعالیت های کاهش و سازگاری ارائه شده از کشاورزی، بخش‌های آب و کاربری زمین را ارائه نموده و به  فرصت‌ها و شکاف‌های بالقوه سیاست‌گذاری برای بهبود آینده تحت چرخه های تجدید نظر همکاری های معین ملی در  آینده  اشاره می‌کند.

گفتار ۵: همسویی بین اقدامات اقلیمی در بخش های کشاورزی، آب و استفاده از زمین و دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار و چارچوب سندای برای کاهش خطر بلایا[۱۱]را ارزیابی می کند.

فصل ۶: پیام ها و توصیه های کلیدی را ارائه می کند.

متاسفانه علیرغم اهمیت و پیوستگی جغرافیایی کشور ایران در منطقه حاورمیانه و نزدیک، گزارش فاقد داده­ه­هایی از کشور است؛ گویی ایران هیچ مشارکتی در موضوع ندارد.