یک گزارش جهانی هشدار می‌دهد:

پیوندهای از هم گسیخته در طبیعت، حیات روی زمین را تهدید می‌کند

منبع: کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مقابله با بیابان ‌زایی (UNCCD)[1]

تاریخ انتشار: 11 اکتبر 2025

مترجم: حمیدرضا زرنگار

• قطع رودخانه­ها توسط سدها، گسترش زمین‌های کشاورزی و رشد شهری، غذا، آب، تنوع زیستی و معیشت را در معرض خطر قرار می‌دهد، مگر آن که اقداماتی فوری صورت گیرد .

بر اساس گزارش موضوعی چشم‌انداز جهانی زمین[2] در مورد اتصال اکولوژیکی و احیای زمین، تقریباً یک سوم سطح خشکی زمین در حال حاضر به دلیل فعالیت‌های انسانی عمیقاً تغییر شکل یافته و اکوسیستم‌ها را تخریب و تکه‌تکه کرده است. این خبر در کنگره جهانی حفاظت از محیط زیست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت [3] در ابوظبی اعلام شد.

این مطالعه که توسط کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان‌زایی  و کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر حیوانات وحشی (CMS)[4] تهیه شده است، نشان می‌دهد که عرصه های زمینی مانند یک موزاییک زنده به هم پیوسته‌اند و توسط حرکت گونه‌ها و جریان طبیعی آب، مواد مغذی و انرژی در کنار هم نگه داشته می‌شوند. اما امروزه این شبکه‌های حیاتی رودخانه‌ها، جنگل‌ها و مراتع – به طور فزاینده‌ای در معرض تهدید هستند و عملکرد سیستم‌های طبیعی مختل شده و کاستی می گیرند.

یافته‌ها تکان‌دهنده هستند: بیش از ۶۰ درصد رودخانه‌های جهان منحرف یا سد شده‌اند. یک نمونه‌ی قابل توجه، رودخانه‌ی مکونگ است: زمانی پربارترین رودخانه‌ی داخلی جهان بود، اما اکنون شیلات توسط سدها تکه‌تکه و مهاجرت ماهی‌ها مختل گردیده و امنیت غذایی میلیون‌ها نفر تهدید می‌شود. مورد دیگر، سرنگتی-مارا است، جایی که حصارها و گسترش کشاورزی، مهاجرت‌های باستانی گاوهای وحشی و سایر حیوانات وحشی را محدود کرده و یکی از آخرین مناظر طبیعی بزرگ سیاره را به خطر می‌اندازد.

جاده‌ها، راه‌آهن‌ها و شهرها همچنان زیستگاه‌ها را از بین می‌برند – و تنها تکه‌های کوچک و منزوی از طبیعت را به جا می‌گذارند. پیش‌بینی می‌شود که شبکه جاده‌ای در سطح جهان تا سال ۲۰۵۰ معادل ۶۰ درصد گسترش یابد و فشار بیش تری بر اکوسیستم‌ها وارد کند. این از دست دادن اتصال، هم به طبیعت و هم به مردم آسیب می‌رساند. این امر خاک را تضعیف می‌کند، برداشت محصول را کاهش می‌دهد، کمبود آب را تشدید می‌کند و جوامع را بیش تر در معرض خشکسالی، سیل و آتش‌سوزی‌های جنگلی قرار می‌دهد. امروزه، تخریب اراضی بر 40 درصد از کره زمین تأثیر گذارده و تقریباً نیمی از بشریت را در معرض خطر قرار داده است. نحوه تولید غذا – همراه با گسترش زیرساخت‌ها، آلودگی و تغییرات اقلیمی – باعث تکه‌تکه شدن چشم اندازها شده و جنگل‌زدایی موجب از بین رفتن تنوع زیستی و اختلال در عملکردهای اکوسیستم می‌شود. یاسمین فواد، دبیر اجرایی کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مقابله با بیابان ‌زایی  بر فوریت اقدام تأکید می کند:

 «زندگی در سیاره ما به سیستم‌های سالم زمین و آب بستگی دارد – نه تنها برای طبیعت، بلکه برای مردم. وقتی این پیوندها شکسته می‌شوند، آسیب‌پذیرترین افراد اولین کسانی هستند که رنج می‌برند. این گزارش نشان می‌دهد که احیای اکوسیستم‌ها همچنین به معنای احیای پیوندهای بین آن ها است – ما باید «برای احیا متصل شویم و برای اتصال احیا کنیم».

اکوسیستم‌های سالم همان زیرساخت‌های خود طبیعت هستند. آن‌ها جریان آب را حفظ نموده، جوامع را در برابر آب و هوای نامساعد محافظت کرده و منابع غذایی و آشامیدنی را تأمین می ‌نمایند. وقتی عرصه ها در مقیاس وسیع احیا می‌شوند، کربن را نیز در خود نگه می‌دارند، خطرات بلایا را کاهش می‌دهند، از تنوع زیستی محافظت  نموده و شغل ایجاد می‌کنند.

ایمی فرانکل[5]، دبیر اجرایی کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر حیوانات وحشی با تأکید بر این موضوع خاطرنشان می کند:

«حفاظت از زیستگاه‌هایی که حیوانات وحشی به آن ها وابسته هستند برای بقایشان مهم است، اما کافی نیست. تا زمانی که شبکه‌های اکولوژیکی که حیوانات وحشی به آن ها متکی هستند، احیا و دوباره به هم متصل نشوند، گونه‌های مهاجر حیواناتی مانند گربه‌های بزرگ، بزهای کوهی، ماهی‌های آب شیرین و پرندگان به کاهش خود ادامه خواهند داد و بسیاری از گونه‌ها همچنان در معرض خطر انقراض قرار دارند. این حیوانات بخش‌های جدایی‌ناپذیر اکوسیستم‌های سالم و کارآمدی هستند که طبیعت و جوامع انسانی به آن ها متکی هستند. حفاظت از این مسیرها، حفاظت از آینده مشترک ماست.»

بارون اور[6]، دانشمند ارشد کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مقابله با بیابان ‌زایی  هشدار می دهد که تأخیر پرهزینه است:

 «وقتی خاک‌ها تخلیه و رودخانه‌ها آلوده می‌شوند، بازیابی کند و پرهزینه است. پیشگیری و بازسازی در مقیاس بزرگ بسیار مؤثرتر از انتظار برای فروپاشی و سپس تلاش برای مرمت آن است.»

با توجه به این هشدار، از کشورها خواسته می‌شود که اقدام کنند. پیوند اکولوژیکی باید در برنامه‌ریزی زمین، آب و زیرساخت‌ها لحاظ شود. الگو‌های موفقی از قبل وجود دارند، کمربند سبز اروپا از ۲۴ کشور از شمال اروپا تا بالکان و مدیترانه امتداد دارد و یکی از بزرگ ترین شبکه‌های زیست‌ محیطی جهان را تشکیل می‌دهد. در کاستاریکا، یک سیستم ملی از کریدورهای حیات وحش، جنگل‌ها را دوباره به هم متصل کرده، گونه‌هایی مانند جگوار را بازگردانده و از گردشگری بوم‌شناختی و معیشت محلی حمایت کرده است. در بولیوی، جوامع بومی در حال بازیابی ارتباط از طریق شیوه‌های سنتی جنگلداری کشاورزی هستند که تنوع زیستی را غنی کرده و در عین حال درآمدها را بهبود می‌بخشند و نشان می‌دهند که چگونه دانش و حقوق بومی برای تاب‌آوری مهم هستند.

در نیمه راه دهه سازمان ملل متحد برای احیای اکوسیستم (2030-2021) به رهبران یادآوری می‌شود که اهداف مربوط به زمین، تنوع زیستی و آب و هوا تنها با همکاری یکدیگر قابل دستیابی است. این امر با چارچوب تنوع زیستی جهانی کونمینگ-مونترال[7] همسو است که خواستار احیای 30 درصد از اکوسیستم‌های تخریب‌شده تا سال 2030 و تضمین یکپارچگی و اتصال سیستم‌های طبیعی جهان است. این فقط مربوط به نجات طبیعت نیست – بلکه مربوط به ترمیم تار و پود زندگی است که مردم در همه جا به آن وابسته‌اند.

[1] United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD)

[2] Global Land Outlook Thematic Report on Ecological Connectivity and Land Restoration

[3] International Union for Conservation of Nature (IUCN) World Conservation Congress in Abu Dhabi.

[4] کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر حیوانات وحشی Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals به عنوان یک معاهده زیست‌محیطی سازمان ملل متحد بستری است جهانی برای حفاظت و استفاده پایدار از حیوانات مهاجر و زیستگاه‌های آن ها .

[5] Amy Fraenkel

[6] Barron Orr

[7] Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework