عنوان اثر: چشم‌انداز مشاوره‌ای شهرهای آینده ۲۰۲۴: حکمرانی شهری دیجیتال

Future Cities Advisory Outlook 2024: Digital Urban Governance» از UN-Habitat

موضوع: حکمرانی شهری دیجیتال (Digital Urban Governance)

ناشر: برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد[1] (UN-Habitat)

سال انتشار: ۲۰۲۵ (عنوان گزارش ۲۰۲۴)

در قرن ۲۱، شهرها با چالش‌های بزرگ‌تری از همیشه روبه‌رو هستند:  تغییرات اقلیمی، بازسازی پساکرونا، ناپایداری اقتصادی و بی‌ثباتی جهانی از جمله این چالش­ها هستند. این‌ها به سیستم‌ها و مدیریت شهری فشار بیش تری وارد کرده‌اند. در چنین شرایطی، دیجیتال‌سازی و فناوری‌های هوشمند نقش مهمی در تقویت مدیریت شهری، بهینه‌سازی منابع، و ارتقای مشارکت شهروندان دارند. این گزارش تلاش می‌کند تا چالش‌های اصلی توسعه شهری را تحلیل کند، چشم‌انداز فناوری‌های دیجیتال در مدیریت شهری را معرفی نماید و رویکرد عملی و نقشه راه برای حکمرانی شهری دیجیتال ارائه دهد. به علاوه می کوشد تا نمونه‌های موفق جهانی را نشان داده و طرح اقدامی جهانی برای حکمرانی شهری دیجیتال را پیشنهاد نماید.

در پیشگفتار اثر که از نوشته وانگ شی[2] رییس شورای شهرهای آینده چین در برنامه اسکان سازمان ملل و رییس بنیاد وانک[3] بهره گرفته شده آمده است:

“… جهان همچنان با چالش‌های عظیمی روبه‌روست. بیش از هر زمان دیگری، انسان‌ها در جست‌وجوی راه‌هایی بهتر برای «ترمیم» و بازسازی هستند. جهان شاهد همه‌گیری مداوم و مهارنشده‌ای بوده است که همچون توفانی سهمگین سراسر دنیا را درنوردیده و زندگی و کار ما را مختل کرده، بحران‌های گسترده سلامت عمومی را رقم زده، اقتصادها را تضعیف کرده و جان بیش از ۵.۳ میلیون انسان را گرفته است. هیچ نقطه‌ای از جهان به‌تنهایی قادر به مقابله با این چالش نیست و هیچ بخشی از جهان نمی‌تواند خود را از پیامدهای این بحران جهانی مصون بداند. این وضعیت، آسیب‌پذیری ما به‌عنوان انسان و ضرورت تقویت همبستگی را بیش از پیش آشکار می‌کند. شهرها در خط مقدم این بحران قرار دارند. در مواجهه با چالش‌های بی‌سابقه، هیچ‌کس از نگرانی مصون نیست؛ اما به‌جای گرفتار شدن در نگرانی، باید دست به اقدام بزنیم. شهرهای ما به‌طور فوری نیازمند تقویت ظرفیت‌های خود برای پاسخ اضطراری و مدیریت بحران در برابر چنین رویدادهای سلامت عمومی هستند. خوشبختانه، شهرهای ما می‌توانند تاب‌آورتر شوند. با نگاهی به نزدیک به سه سال مبارزه با همه‌گیری، شهرهای چین به‌طور نزدیک با دولت‌ها، کسب‌وکارها و جامعه همکاری کرده‌اند تا به‌صورت فعال به توسعه و به‌کارگیری فناوری‌ها در پاسخ به این همه‌گیری بپردازند. این روند، تمرکز و توسعه تاب‌آوری شهری را تسریع کرده و در عین حال، درک و انتظارات ما از خدمات عمومی و زیرساخت‌هایی را که جوامع شهری بر آن‌ها متکی‌اند و از طریق آن‌ها اداره می‌شوند، گسترش داده است. فناوری در حال دگرگون‌سازی شهرهای ماست؛ این خود فرصتی دیگر برای ایجاد همزیستی میان انسان، طبیعت و فناوری‌های هوشمند فراهم می‌کند. فناوری‌های هوشمند به قابلیت‌های اصلی ما برای توسعه شهرهای انسان‌محور با کیفیت‌های نوین تاب‌آوری بدل خواهند شد.“

 نکات کلیدی گزارش

۱. تعریف حکمرانی شهری دیجیتال این مفهوم  به معنای استفاده از داده، فناوری و سیستم‌های هوشمند برای تصمیم‌گیری بهتر، تخصیص مؤثر منابع، افزایش مشارکت مردم و ارائه خدمات عمومی بهتر و شفاف‌تر است.

۲. چالش‌های جهانی شهری گزارش به مشکلات مهمی مثل رشد سریع جمعیت شهری، کیفیت پایین خدمات عمومی ،آلودگی و تغییر اقلیم و عدم دسترسی برابر به امکانات اشاره می‌کند که بدون فناوری و حکمرانی کارآمد، قابل حل نیستند.

۳. نقش فناوری در مدیریت شهری گزارش نشان می‌دهد که زیرساخت‌های دیجیتال مثل شبکه‌های هوشمند و داده‌های جمع‌آوری‌شده، سامانه‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی و تحلیل و خدمات الکترونیکی برای مشارکت شهروندان چگونه می‌توانند شهرها را کارآمدتر و بیش تر قابل زیست کنند.

۴. نقشه راه عملی گزارش یک فرآیند گام‌به‌گام برای اجرای حکمرانی دیجیتال ارائه می‌دهد که شامل  تعریف نیازها و اولویت‌ها ، ساخت زیرساخت داده و فناوری، ایجاد مشارکت بین دولت، بخش خصوصی و جامعه ، پایش و ارزیابی مستمر نتایج و  بهبود مبتنی بر بازخورد داده‌ها است.

۵. نمونه‌های جهانی و درس‌های عملی گزارش موارد موفق از شهرها و شر کت‌های مختلف را بررسی می‌کند که نشان می‌دهد چگونه فناوری می‌تواند سیستم حمل‌ونقل، خدمات بهداشتی، آموزش، نظارت محیط زیست و دولت الکترونیک را بهتر کند.

نکات مورد تاکید گزارش

1. گزارش تأکید می‌کند کهدیجیتال‌سازی نه فقط یک ابزار فنی، بلکه یک تحول اجتماعی است. باید توجه نمود که دیجیتال‌سازی فقط فناوری نیست؛ یک تحول حکمرانی و اجتماعی است و گزارش تأکید می‌کند که اشتباه رایج آن است که حکمرانی دیجیتال را صرفاً به نصب نرم‌افزار، هوشمندسازی خدمات یا استفاده از هوش مصنوعی تقلیل دهیم. در نگاه برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد دیجیتال‌سازی یعنی تغییر در شیوه تصمیم‌گیری، توزیع قدرت، شفافیت، پاسخگویی و رابطه دولت شهری با شهروندان. اگر فناوری بدون اصلاح ساختارها، بدون تغییر فرآیندهای اداری و بدون بازتعریف نقش شهروند پیاده شود، نه‌تنها تحول ایجاد نمی‌کند، بلکه نابرابری و بی‌اعتمادی را تشدید می نماید.
2. موفقیت نیازمند ترکیب فناوری با رهبری، سیاست‌گذاری هوشمند و مشارکت شهروندی است.شهرهای آینده باید مبتنی بر داده، پاسخگو، پایدار و قابل مشارکت باشند. داده = قدرت و قدرت باید حکمرانی شود یکی از پیام‌های محوری نتیجه‌گیری این است که در شهرهای دیجیتال داده همان چیزی است که قبلاً «منابع مالی» یا «زمین» بود. هر کس داده را کنترل کند، تصمیم‌سازی را هم کنترل می‌کند. بنابراین اگر چارچوب حقوقی و اخلاقی و شفافیت و نظارت عمومی وجود نداشته باشد، دیجیتال‌سازی می‌تواند به تمرکز قدرت، نظارت افراطی و حذف گروه‌های کم‌صدا منجر شود. در  نتیجه حکمرانی داده (Data Governance) هسته‌ی اصلی حکمرانی شهری دیجیتال است، نه یک موضوع جانبی.
3. شهر هوشمند بدون شهروند فعال، شکست می‌خورد. گزارش صراحتاً می‌گوید که هیچ مدل موفقی از حکمرانی دیجیتال شهری بدون مشارکت واقعی شهروندان وجود ندارد. منظور از مشارکت ئر اینجا صرفاً اپلیکیشن شکایت یا رأی‌گیری آنلاین نیست. بلکه حضور شهروند در طراحی سیاست، تولید داده، ارزیابی عملکرد و اصلاح تصمیم‌ها است. شهر دیجیتال موفق شهروند را «کاربر» نمی‌بیند، او را شریک حکمرانی می‌داند.
4. شکاف دیجیتال یعنی شکاف عدالت شهری. در نتیجه‌گیری هشدار داده می‌شود که اگر حکمرانی دیجیتال به‌درستی طراحی نشود، می‌تواند فقرا، سالمندان، مهاجران و ساکنان حاشیه‌ای را بیش از پیش از خدمات و تصمیم‌ها دور سازد.  بنابراین دسترسی برابر، سواد دیجیتال و طراحی فراگیر خدمات جزء ارکان عدالت شهری محسوب می‌شوند، نه اقدامات تکمیلی.
5. نسخه واحد جهانی وجود ندارد. تاکیدگزارش بر آن است که هیچ «مدل آماده»‌ای برای حکمرانی شهری دیجیتال وجود ندارد. هر شهر باید بر اساس ظرفیت نهادی، سطح توسعه، فرهنگ حکمرانی و ساختار اجتماعی مدل بومی خود را بسازد. نقش برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد ارائه چارچوب، اصول راهنما، تجارب قابل انتقال و نه تحمیل الگوی واحد است.

در صورتی که بخواهیم یک.جمع‌بندی نهایی را به زبان سیاستگذاری از گزارش در قالب چند گزاره‌ی محکم خلاصه کنیم می توانیم بگوییم که حکمرانی شهری دیجیتال پروژه فناوری اطلاعات نیست، پروژه حکمرانی است و فناوری بدون اصلاح نهادی، عدالت و اعتماد ایجاد نمی‌کند.  از این روی داده باید تحت قواعد شفاف، اخلاقی و پاسخگو اداره شود، مشارکت شهروندی شرط موفقیت است و نه انتخاب اختیاری و سرانجام آن که هر شهر باید مسیر دیجیتال خودش را طراحی کند.

عناوین فصول پنجگانه گزارش عبارتند از:

فصل ۱- کووید-۱۹ و شکل‌گیری مفهوم جدید تاب‌آوری شهری، فصل ۲- فناوری‌های هوشمند شهری در مراحل مختلف شیوع کووید-۱۹، فصل ۳- ساخت دیجیتالِ تاب‌آوری نوین شهری، فصل ۴- مطالعات موردی و فصل ۵- پیشنهادهای توسعه‌ای آینده برای تاب‌آوری نوین شهری. در انتهای گزارش فهرست تفصیلی منابع آمده است.

[1] https://unhabitat.org/future-cities-advisory-outlook-2024-digital-urban-governance

[2] Wang Shi

[3] Chair of UN-Habitat China Future Cities Council Chairman of Vanke Foundation