زنده یاد دکتر علی اسدی و اُفق گشایی توسعه ایران

نویسنده: دکتر  ابراهیم جعفری، مدرس ارتباطات اجتماعی

برگرفته: از کانال تلگرامی دهکده جهانی  @dehkade_jahan

سال ۱۳۶۹ از طریق شماره های آغازین فصلنامه رسانه با فرزانه ای به نام دکتر علی اسدی آشنا شدم که در میز گرد های روزنامه نگاری، ارتباطات و اطلاعات و وضعیت انتقاد در مطبوعات ایران با سایر استادان علوم ارتباطات اجتماعی به گفت و گو پرداخته بود. علاوه بر آن اوایل دهه ۱۳۷۰ در میزگرد فرهنگی فصلنامه «نامه فرهنگ طی گفت و گو با جمعی دیگر از صاحبنظران، مطالبی را در قلمرو فرهنگ مطرح نمود که عمق دیدگاه های او مخاطب را مجذوب می ساخت.

متاسفانه دکتر اسدی در همان سال و در سن ۵۶ سالگی به دلیل بیماری از خاکیان گسست و به افلاکیان پیوست و اینجانب هیچ گاه از نزدیک توفیق دیدار و تعامل با ایشان را پیدا نکردم؛ اما فراموش نمی کنم که شادروان “دکتر کاظم معتمدنژاد”با حسرت و دریغ از فقدان او سخن می گفت و روزی به من فرمودند: “«متاسفانه زمانی که موسم باردهی علمی دکتر اسدی بود، فرشته مرگ او را در آغوش کشید و جامعه دانشگاهی از خدمات علمی اش بی بهره شد”.

در پنجمین سالگرد درگذشت دکتر معتمد نژاد نیز دکتر هادی خانیکی خاطرنشان ساخت که از میان *سه پایه گذار دانش ارتباطات و توسعه در ایران یعنی دکتر اسدی، دکتر تهرانیان و دکتر معتمدنژاد، حق دکتر اسدی تا کنون به شایستگی ادا نشده و جا دارد در فرصت های مناسب این چهره علمی را به نسل کنونی معرفی گردد. از این رو وظیفه خود دانستم در حد توان به مناسبت روز معلم یاد این اندیشمند را زنده کنم.

 دکتر اسدی از جامعه شناسان خوش فکر و از پژوهشگران، مولفان و مترجمان پرکار و نو اندیش بود که در حوزه های ارتباطات، تکنولوژی، فرهنگ و مدیریت فعالیت داشت. در رشته جامعه شناسی از دانشگاه سوربُن فرانسه دکترا گرفته بود و کارش را از صدا و سیما با مدیریت مرکز سنجش افکار آغاز کرد.

او که همراه با دکتر مجید تهرانیان پایه گذار طرح آینده نگری ایران و پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه بود، همواره به فردای ایران می اندیشید. “«صدایی که شنیده نشد»”، بخشی از تحقیقاتی است که با عنوان طرح آینده نگری نشان داد در زیر پوست جامعه، جریان دینی چگونه در حال رشد بود.

 همسر وفادار و دانشمندشسرکار خانم دکتر شهیندخت خوارزمی مترجم کتاب های موج سوم و جابجایی در قدرت آلوین تافلر در یادداشتی به مناسبت هفتمین سالگرد درگذشت او در ماهنامه “«نگاه نو” (پاییز سال ۱۳۷۶) آورده است:

“اگرچه کم نوشت؛ اما در برابر اصرارهای مکرر من سرانجام تسلیم شد تا اندیشه هایش را در کتابی با عنوان انسان تنظیم و منتشر کند. فهرست مطالب و چارچوب کلی را باهم تهیه کردیم. چه هیجانی داشت! افکار و اندیشه هایش نو و عمیق بود و تحلیل هایش از طبیعت انسان، مسائل ایران، تکنولوژی، علم، آینده بشر و … واقعاً بدیع بود. سرانجام فرصتی دست داده بود تا در باره همه آن ها با وسواس علمی، بازنگری کرده و در کتابی منتشر سازد؛ ولی این خیال خوش چند هفته بیشتر نپایید و با درگذشت او حسرت آن کتاب بر دل من و ایران ماند. دکتر اسدی بسیار سخن گفت. در محافل دوستانه، در جلسه های کوچک و بزرگ‌، در سمینارها و در خلوت دونفره روزهای دیالیز؛ *ای کاش همه را ضبط کرده بودم… .  با صدایی آرام و گاه پرهیجان؛ ولی همیشه پُرنفوذ تحلیل خود را از مسائل بیان می کرد. در جلسه هایی که حضور داشتم، بی اختیار سخنان او را یادداشت می کردم. میراث باارزشی که برایم مانده است، همین یادداشت ها و خاطرات و تجربه های وجودی که مرا طی سال های فقدانش پُرانرژی و با اراده در عرصه هایی که او گشود، فعال و سرپا نگاه داشته است. اغراق نیست اگر بگویم علی اسدی واقعاً کم نظیر بود”.

 خالی از لطف نمی دانم فرازهایی از سخنان این معلم اخلاق را در جمع مدیران شرکت بوتان با عنوان “انسان، فرهنگ و تکنولوژی” به نقل از ماهنامه نگاه نو (شماره ۳۴) خاطرنشان سازم.

• ارتباطات پیوندی است که می خواهد فرهنگ ها و پاره فرهنگ ها را به هم وصل کند و بستری را به وجود آورد که زبان مشترک همه آن ها باشد.
• دیالکتیک سنت و پیشرفت نه یک بُعدی، بلکه پیچیده و چند بُعدی است. برای هر پیشرفتی به ذخیره فرهنگی نیاز است. فرهنگ کتابت و نوشتاری این ذخیره را فراهم می سازد نه فرهنگ شفاهی که نه ثبت پذیر و نه انباشت پذیر است. فرهنگ باید بتواند خود را برای نسل های بعدی ذخیره کند تا از بین نرود و این به نظام ارتباطی آن بستگی دارد.
• عالم گیر شدن فرهنگ غرب نه به دلیل غنی تر بودن آن، بلکه به خاطر مجهز بودنش به ابزار موثر و کارای ارتباطی بوده است.
• باید از طریق آموزش درازمدت و تغییر نظام آموزشی؛ یعنی انتقال از نظام‌متکی بر محفوظات، به نظام متکی بر معلومات و تجربه و خلاقیت، تغییرات لازم را در عادات اجتماعی و نگرش های افراد پدید آورد و راه را برای توسعه فرهنگی باز کرد؛ رهیافتی که پائولو فریره برای ستمدیدگان معرفی کرد.

با عرض تبریک روز معلم به انسان های عاشقی که با چراغ دانش و معرفت راه گشای مسیر دشوار توسعه هستند، نام و‌ یادش را گرامی می داریم.