بحران تغییرات اقلیمی و چالش های ژئوپلتیک نظام غلات چین

بحران تغییرات اقلیمی و چالش های ژئوپلتیک نظام غلات چین

نویسنده: حسین شیرزاد[1]

منبع: پایگاه خبری کشاورزی آینده جهان

تاریخ انتشار: 18 اردیبهشت 1402

یک ضرب المثل چینی معتقد است که “مردم غذا را بهشت ​​خود می دانند”. قاموس این گزاره چینی نشان دهنده اهمیت امنیت غذایی در چین است. چنانکه برای هزاران سال، امنیت غذایی یک اولویت کلیدی برای مقامات سیاسی چینی بوده و تا به امروز هم این رویکرد ادامه داشته است. اما واقعیت آن است که جهان در حال حاضر در حال تجربه یک بحران جهانی غذایی است. قیمت‌های بی‌سابقه مواد غذایی میلیون‌ها نفر را به فقر شدید، تشدید گرسنگی و سوء تغذیه سوق داده است. این بحران جهانی غذا توسط چندین عامل کلیدی، از جمله کووید-19، شوک‌های اقلیمی، جنگ روسیه و اوکراین، و سیاست‌های دولت که تجارت را مخدوش می‌کند، آغاز شد و همچنان ادامه دارد. در بحبوحه تشدید بحران جهانی غذا، نگرانی‌های داخلی و بین‌المللی در مورد امنیت غذایی چین، پرجمعیت‌ترین کشور جهان و بزرگترین واردکننده مواد غذایی، افزایش یافته است و تهدیدات فزاینده ناشی از شوک های اقلیمی و بدتر شدن روابط چین با ایالات متحده و سایر کشورهای غربی، که در میان تامین کنندگان اصلی محصولات کشاورزی چین هستند، به نگرانی های فزاینده ای در مورد وضعیت امنیت غذایی چین دامن زده است. در پاسخ، رهبران برجسته چین نیز بارها بر اهمیت استراتژیک حفاظت از امنیت غذایی کشور تاکید کرده اند. به عنوان مثال، در آوریل 2021، رئیس جمهور چین “شی جین پینگ” اعلام کرد که “امنیت غذایی یک پایه مهم برای امنیت ملی است”. او با ارتباط عمومی امنیت غذایی با  امنیت ملی چین ، خواستار  تلاش‌های بیشتر برای حفظ امنیت غلات و حفاظت از زمین‌های کشاورزی  برای افزایش تولید داخلی شده است.

اما ، سال 2022 برای چین بدون شک یک سال چالش برانگیز برای کشاورزی بود، در درجه اول به دلیل  شوک های آب و هوایی و ادامه اختلالات ناشی از سیاست” کووید صفر” ، و ذکر این نکته که تابستان گذشته خشک‌ترین و گرم‌ترین تابستان کشور  از زمان شروع ثبت رکوردهای آب و هوایی در سال 1961 بود. موج گرمای شدید منجر به خشکسالی در حوضه رودخانه یانگ تسه (YRB) شد  و بیش از 900 میلیون نفر را در چین در بیش از 17 استان، و حدود 2.2 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی، از جمله اراضی کشاورزی مورد استفاده برای برنج را تحت تأثیر قرار داد. برآورد شده از آنجایی که حوضه رودخانه یانگ تسه دو سوم برنج چین (عمدتاً برنج ایندیکا) را تولید می کند که پرمصرف ترین محصول اصلی در این کشور است، خشکسالی احتمالاً تأثیر قابل توجهی بر تولید ملی برنج داشته است و قطعا عدم تعادل ساختاری در عرضه برنج چین را تشدید می کند. از آنجایی که موج گرما، خشکی و خشکسالی بسیاری از مناطق جنوبی چین را سوزانده است، شمال چین و جنوب چین هر دو تحت تأثیر بارندگی بی سابقه و سیل قرار گرفتند. اگرچه سیل تابستانی در مناطق مختلف چین رایج است، اما رویدادهای شدید آب و هوایی در 31 استان طی سال‌های اخیر به دلیل تأثیرات تغییرات اقلیمی، مکرر، ویران گر و شدیدتر شده‌اند. در ژوئیه 2022، در منطقه خودمختار “گوانگشی”، یکی از مناطقی که بدترین آسیب ها را دیده است، بلایای ناشی از باران بر تولیدات کشاورزی، خانه ها و جاده ها تأثیر بسیاری گذاشت. برآوردها نشان می دهد که این امر باعث زیان اقتصادی مستقیم بیش از 12.48 میلیارد یوان (1.86 میلیارد دلار) شده است. جدای از کووید-۱۹ و رویدادهای شدید آب و هوایی، جنگ اوکراین و روسیه بر منابع کشاورزی خارجی و تولیدات کشاورزی داخلی چین تأثیر بیشتری گذاشته است.  به عنوان مثال ذرت را در نظر بگیرید؛ چین به عنوان بزرگ ترین واردکننده ذرت در جهان، در سال 2021، مجبور شد 28.35 میلیون تن ذرت  وارد کند که 152 درصد بیشتر از سال 2020 بود که نشان دهنده 9.4 درصد مصرف ذرت داخلی است. در این میان، بیشترین واردات از ایالات متحده، اوکراین و برزیل انجام شده است که واردات اوکراین یک سوم کل این مقدار را تشکیل می دهد. همچنین چین برای سال‌ها واردات گندم عمدتاً از استرالیا، کانادا و ایالات متحده انجام می داده است، با این حال، به دلیل جنگ تجاری با ایالات متحده ، مسئله تایوان، تعارضات دریایی جنوب چین، مسئله جزایر  و روابط تیره با کشورهای غربی، چین دراستراتژی جدید خویش با نگاه به روسیه و کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان به دنبال تنوع بخشیدن به منابع واردات گندم خود است و به عنوان بخشی از تلاش‌های متنوع‌سازی واردات گندم ؛ چین و روسیه در سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به پکن برای افتتاحیه بازی‌های المپیک زمستانی در فوریه 2022، توافقنامه‌ای را در مورد عرضه گندم امضا کردند تا چین بتواند به طور بالقوه عرضه گندم خود را بهبود بخشد. با این حال، در زمینه تامین نهاده ها هم جنگ اوکراین و روسیه به طور قابل توجهی بر عرضه جهانی غذا و بر تأمین‌کنندگان خارجی مواد غذایی چین تأثیر گذاشته است. جنگ از یک طرف جریان محصولات کشاورزی و کودهای شیمیایی را از طریق منطقه مختل کرد و باعث تاخیر و افزایش هزینه های صادرات مواد غذایی شده و از سوی دیگر، تحریم‌های اقتصادی اعمال شده توسط کشورهای مختلف علیه روسیه و بلاروس در سال گذشته بر تجارت کشاورزی و کودهای شیمیایی تأثیر گذاشته و منجر به کاهش صادرات و افزایش قیمت محصولات غذایی شده است.

ابتکارات امنیت غلات چین در سال 2022

علیرغم چالش های متعدد، آمارهای رسمی ارایه شده از سوی چین نشان می دهد که امنیت غذایی این کشور به دلیل افزایش تولید داخلی و ذخایر انبوه چین در واقع به خوبی محافظت شده است. بر اساس گزارش اداره ملی آمار (NBS)، تولید غلات این کشور به 686.53 میلیون تن رسید که نسبت به سال قبل 0.5 درصد افزایش داشته است. این هشتمین سال متوالی بود که کل تولید غلات چین از 650  میلیون تن فراتر رفت. علاوه بر این، زمین های زیر کشت با 0.6 درصد افزایش سالانه به تقریباً 118.33 میلیون هکتار رسیده است،

علاوه بر این، چین مقادیر قابل توجهی از ذخایر غلات جهان را در اختیار دارد. ذخایر برنج، گندم و ذرت چین در دهه های اخیر به طور پیوسته رشد کرده است. بر اساس گزارش اکونومیست که به نقل از وزارت کشاورزی ایالات متحده است،  چین تا اواسط سال 2022 دارای 69 درصد ذخایر ذرت، 60 درصد برنج، 51 درصد گندم و 37 درصد از دانه‌های سویا بود. اگرچه چین جزئیات مربوط به ذخایر خود را منتشر نکرده است، مقامات اداره ملی غذا و ذخایر استراتژیک این کشور خاطرنشان کردند که عرضه در بازار غلات داخلی “کاملا تضمین شده است”، و ذخایر غلات در “سطح بالای تاریخی” است. دولت چین برای اطمینان دادن به مردم چین و جامعه بین المللی مبنی بر اینکه این کشور با خطرات امنیتی قریب الوقوع غلات روبرو نخواهد شد، علناً به برداشت غلات و سیستم های ذخیره عظیم غلات اشاره کرده است. به عنوان مثال، شی جین پینگ در سخنرانی سال جدید خود در سال 2023 گفت: «با وجود بحران جهانی غذا، ما برای نوزدهمین سال متوالی محصول پرفروش‌تری را تضمین کرده‌ایم که ما را در موقعیت قوی‌تری برای تضمین تامین غذای مردم چین قرار می‌دهد. “

نگاهی به به آینده 

در حال حاضر قضاوت در مورد قابلیت اطمینان داده های رسمی کشاورزی چین و در نتیجه وضعیت امنیت غذایی این کشور در سال 2023 دشوار است. با این وجود، حداقل در کوتاه مدت، به نظر نمی رسد نگرانی قابل توجهی وجود داشته باشد. چین به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده و واردکننده کالاهای کشاورزی در جهان، نفوذ قابل توجهی بر بازارهای جهانی دارد. در سال 2021، واردات محصولات کشاورزی چین با ضریب 2.6 از صادرات این کشور بیش تر شد و به 219.8 میلیارد دلار رسید.  با رشد طبقه متوسط ​​چین، تقاضای داخلی آن برای مواد غذایی با کیفیت بالا و به ویژه گوشت و محصولات لبنی نیز افزایش می یابد. با این حال، هر دو نسبت به غلات و سبزیجاتی که به عنوان بخشی از رژیم های غذایی سنتی مصرف می شوند، به منابع آبی و زمین بیش تری نیاز دارند. در عین حال، منابع تولید در حال کاهش است. به عنوان مثال، چین 20 درصد از جمعیت جهان را دارد اما کم تر از 7 درصد از منابع آب شیرین جهان را در اختیار دارد که این کشور را به یکی از کم آب ترین کشورهای جهان تبدیل می کند. بنابراین، برای دهه‌ها، سیاست کشاورزی چین بر افزایش بهره‌وری کشاورزی، به‌ویژه از طریق نهاده‌های بالاتر کود، آفت‌کش‌ها و آبیاری، که به قیمت زمین‌های قابل کشت و منابع آب تمام می‌شود، متمرکز بوده است. تخمین زده می‌شود که “گذارتغذیه‌ای” کنونی در چین بین سال‌های 2020 تا 2050 به 3 تا 12 میلیون هکتار زمین اضافی نیاز دارد. برآوردن این امر دشوار خواهد بود، زیرا چین در حال حاضر برای حفظ سطح زمین‌های کشاورزی فعلی خود به شدت در تلاش است. در 11 ژوئن 2022، وزارت کشاورزی و امور روستایی چین (MARA) یک برنامه سرمایه گذاری روستایی را برای تثبیت تولید غلات و گسترش تولید سویا و دانه های روغنی راه اندازی کرد. این شامل استفاده از ذخیره سازی “هوشمند” غلات بود.

در سال 2021، چین 142 میلیون تن ذخایر گندم داشت. این بدان معناست که در حالی که چین 20 درصد از جمعیت جهان را دارد، احتمالاً بیش از 50 درصد از کل ذخایر گندم جهان را به عنوان ذخیره در اختیار دارد. همین امر را می توان در مورد ذرت که عمدتاً در خوراک دام استفاده می شود مشاهده کرد. چین با نرخ خودکفایی 95.8 درصد یکی از تولیدکنندگان کلیدی ذرت است. با این حال، این کشور همچنین بزرگ ترین واردکننده خالص ذرت در جهان است. در پایان فصل گذشته، چین ۲۱۰ میلیون تن ذرت ذرت داشت که بیش از دو سوم (۶۸ درصد) ذخایر جهانی را تشکیل می‌داد. تقاضای بالای فعلی چین برای محصولات استراتژیک کشاورزی اغلب به عنوان واکنشی به شوک های کوتاه مدت مانند همه گیری کووید-19 و اخیراً جنگ در اوکراین تلقی می شود. با این حال، به احتمال زیاد پاسخی به روندهای کلان بلندمدت، به ویژه آن هایی است که ناشی از تغییرات آب و هوایی، رشد جمعیت و مصرف بیش تر پروتئین های حیوانی میباشند هم هست. بخش قابل توجهی از جمعیت چین به سطوح درآمد بالاتری رسیده اند و بنابراین تقاضا برای غذا در بازارهای جهانی به طور پیوسته افزایش خواهد یافت. لذا مشخص نیست که آیا افزایش بهره وری   می تواند در مواجهه با تغییرات آب و هوا و منابع کمیاب آب ،همگام باشد یا خیر؟ 

با توجه به افزایش قیمت جهانی مواد غذایی و تشدید ناامنی غذایی، باید توجه داشت که قیمت مواد غذایی در چین، به جز گوشت خوک، تا حد زیادی ثابت مانده است.به عنوان مثال، در نوامبر 2022، قیمت مواد غذایی در چین 3.7 درصد نسبت به سال 2021 افزایش یافت که نسبت به 7 درصد افزایش در اکتبر روند کاهشی داشت، در حالی که قیمت گوشت خوک افزایش قابل توجهی 32.2 درصدی را تجربه نمود. با این حال، از دیدگاه بلندمدت، وضعیت امنیت غذایی چین با عدم قطعیت های متنوعی روبرو است. با توجه به افزایش فراوانی، طول مدت و شدت رویدادهای شدید آب و هوایی مانند خشکسالی و سیل شدید در چین، در کنار کیفیت و کمیت پایین منابع آب و زمین های به شدت آلوده، باید دید که پکن تا چه حد می تواند این مشکلات را برای افزایش تولید در سال 2024 حل کند.

بهبود بیش تر تولید داخلی برای حفظ امنیت غذایی چین از آنجایی که چین نقش مهمی در عرضه جهانی غذا و تجارت جهانی غذا ایفا می کند، در کنار قابلیت اطمینان و شفافیت آمارهای کلیدی کشاورزی این کشور هم به نفع جهان و هم به نفع چین است. ممکن است هدف چین خودکفایی کامل از نظر محصولات غذایی عمده باشد، اما بدون کاهش منابع و زیان های گسترده در رفاه و کیفیت زندگی نمی تواند به آن دست یابد. برای تسلط بر چالش های آینده، چین باید در بازارهای بین المللی بیش تر شرکت کند تا ریسک های مختلف تولید، قیمت و لجستیک را به اشتراک بگذارد. برای چین ، پویایی تجارت بین المللی کشاورزی جهت تضمین امنیت غذایی خود یک ضرورت است.

[1]  تحلیل گر و دکترای توسعه کشاورزی

برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک نمایید.